ქუიზი მომზადებულია ''სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების ცენტრის'' ტრანზიტული საგანმანათლებლო პროგრამის ფარგლებში

ავტორი: სპეციალური მასწავლებელი - მაია ასლანიშვილი

თემა: ქვეწარმავლები

• ქვეწარმავლები დედამიწაზე 300 მილიონი წლის წინ ცხოვრობდნენ. არსებობს მათი რამდენიმე ჯგუფი: ქერცლიანები( ხვლიკები, გველები და ტუატარა), ნიანგისნაირნი და კუსნაირნი. ქვეწარმავლები ბინადრობენ მლაშე და მტკნარ წყლებში, ხმელეთზე, მიწის ქვეშ და ხეებზე.
• მათ სხეულს საკუთარი სითბო არ გააჩნია - იგი დამოკიდებულია გარემოს ტემპერატურაზე.
• ქვეწარმავლები სიცოცხლეს მზეზე წოლითა და სხეულის გათბობით ინარჩუნებენ.
• ქვეწარმავლებს სორის ძალზე ცოტაა ერთგული მშობელი - მრავალი სახეობა ბედის ანაბარა ტოვებს ახალგამოჩეკილებს.
• ქვეწარმავლების კანი დაფარულია ქერცლით, რაც კერატინისაგან შედგება. ზოგ ქვეწარმავალს ქერცლის ქვეშ აქვს ძვლის ფირფიტაც. თითოეულ სახეობას აქვს განსხვავებული ფორმისა და განლაგების ქერცლიც, რაც ეხმარება მოძრაობასი და იცავს საფრთხისაგან.
• ტუატარას მხოლოდ ორი სახეობა გადარჩა ჯგუფიდან , რომელიც დედამიწაზე დინოზავრებთან ერთად არსებობდა დაახლოებით 225 მილიონი წლის წინ.. ისინი ხვლიკებს გვანან. ტუატარა ღამის ცხოველია და დღეებს სოროში ატარებენ.
• ქვეწარმავლები დედის სხეულიდან გამოსულ კვერცხებში ვითარდებიან. თუმცა ზოგი გველი ან ხვლიკი ინახავს კვერცხებს სხეულში და ისე ჩეკს წიწილებს.
• წყლისა და ხმელეთის კუები გვხვდებიან ყველა კონტინეტზე , ანტარქტიდის გარდა; ყველაზე ხშირად ბინადრობენ მტკნარ წყლებში: მდინარეებსი, ტბებსა და მცირე წყასატევებში. ზღვის კუები ყველა ოკეანეშია გავრცელებული. წყლისა და ხმელეთის კუების 293 სახეობიდან 191 შეტანილია IUCN  წითელ ნუსხაში.
• წყლისა და ხმელეთის კუები უკბილოები არიან.
• თითქმის ყველა კუ მიწაში ამოთხრილ ორმოში დებს კვერცხებს, საიდანაც მომავალი თაობა იჩეკება დაახლოებით ერთი თვის თავზე.
• 220 მილიონი წელია რაც ნიანგისებრნი დედამიწაზე ცხოვრობენ; ისინი სიცოცხლის დიდ ნაწილს წყალში ატარებენ. ნიანგები კვერცხებს წყლის მახლობლად მცენარეულ ბადეში  ან მიწიან ორმოში სდებენ.
• ნიანგებზე ძვირფასი ტყავისთვის ნადირობენ.
• თვალებზე გადაკრული გამჭვირვალე აპკი, რომელსაც სახამხამო აპკი ეწოდება, იცავს ნიანგის თვალებს და წტალქვეშ ხედვის საშუალებას აძლევს.
   
   
  

 

ხვლიკები.   სხეულის ენა

• ხვლიკები - ხვლიკებს ურთიერთობა პოზის შეცვლით ან სხეულის ნაწილების მოძრაობით შეუძლიათ: ზოგი, როცა საფრთხე ემუქრება ან მეწყვილეს აწონებს თავს იქოჩრება, სხვები გამობერავენ ყელის ნაკეცს და მას ფერს უცვლიან, ზოგიც მათხრახივით იქნევს კუდს. ხვლიკები ასევე იცვლიან ფერს ურთიერთობისათვის ან მტაცებლის დასაფრთხობად. ავსტრალიური წამოსასხამიანი ხვლიკი, მტაცებლის მოსასორებლად იყენებენ შეშინების ტაქტიკას- როცა დამფრთხალი ან გაბრაზებულია, მის მხრებზე დაფენილი წამოსასხამის მსგავსი ნაკეცი უცებ წამოიმართება და თავის ზომასთან შედარებით ორჯერ დიდი ეჩვენება მტერს.

 

ქამელეონი

• ქამელეონის დიდ თვალებს, რომლებიც დაფარულია კანით და ჩანს მხოლოდ გუგა, შეუძლიათ მოძრაობა ცალკ-ცალკე და განსხვავებული მიმართულებით. ამით ქამელეონები ადგენენ მანძილს , გრძელ ენას ზუსტი მიმართულებით გამოისვრიან და მსხვერპლს იჭერენ.
• ქამელეონის ენის გამოვარდნის სიჩქარე წამში 5მ-ს აღწევს.
• გეკონები ხვლიკების უდიდესი ჯგუფია. მათ უმრავლესობას არ აქვს ქუთუთოები. სამაგიეროდ თითოეული თვალი დაცულია გამჭვირვალე უძრავი ქერცლით. გეკონები ხშირად ილოკავენ თვალებს და ასე იცავენ ქერცლს გაჭუჭყიანებისაგან.
• კუდფრიანი გეკონი ხეებზე ბინადრობს და შეუძლია ,,ფრენა“. აქვს აპკიანი ფეხები და სხეულისა და კუდის გვერდებზე საფრენი აპკი გასდევს.

 

 

გველები

• გველების თითქმის 3000 სახეობა არსებობს. მათი სიგრძე მერყეობს წვრილი გველბრუცადან, რომელიც არის სულ 10 სმ, უზარმაზარ მახრჩობელამდე რომლის სიგრზე 9მ-ს აღწევს.
• გველები ხვლიკებისგან განვითარდნენ. როგორც მათი სხეული დაგრძელდა და განვითარდა, იგივე დაემართა მათ შინაგან ორგანოებსაც. ყველა სახეობას მარცხენა ფილტვი ან გაუქრა ან ძალიან მცირე ზომის აქვს.
• გველები საკბილოს მთლიანად ყლაპავენ.
• მწვანე მეხეური პითონები იბადებიან აგურისფერი წითელი ან ღია ყვითელი შეფერილობით, რაც დაახლოებით, მკვრთრი მწვანე ფერით იცვლება.

 

 

 

ქვეწარმავლების ზოგადი დახასიათება

ქვეწარმავლები ფილტვებით სუნთქავენ. ისინი, ამფიბიების მსგავსად, ჰაერიდან შთანთქავენ ჟანგბადსა და გამოყოფენ  ნახშირორჟანგს.    ქვეწარმავლების სხეულის ტემპერატურა არაა მუდმივი. იგი იცვლება ჰაერის ტემპერატურის შესაბამისად. რეპტილიები ცივსისხლიანი ცხოველები არიან.

უდაბნოს ქვიშაში მცხოვრები ქვეწარმავლები მცხუნვარე მზის ქვეშ დაცულნი არიან გამოშრობისაგან, ვინაიდან მათი გარეგანი საფარველი გამძლეა, მკვრივი და ცხოველს დაზიანებისა და წყლის დაკარგვისაგან იცავს, ე.ი. ცხოველის გამოშრობა არ ხდება. გველების სხეული დაფარულია რქოვანი ქერცლებით, ნიანგისა და კუს სხეული დაფარულია რქოვანი ფარებით. სხეულის რქოვანა გარსი არ იზრდება, ამიტომ ცხოველის ზრდასთან ერთად ის სკდება. გველების სხეულიდან ძველი კანი ცვივა პატარა ან დიდ ნაჭრებად. ახალი რქოვანა გარსი წარმოიქმნება ძველის ქვეშ, კანის ზედა შრიდან. კანის გარე საფარველის გამოცვლას - კანის ცვლა ეწოდება. ქვეწარმავლები კანს იცვლიან.

რამდენადაც განსხვავებულია ქვეწარმავლების სახეობები და მათი ცხოვრების ნირი, იმდენად განსხვავებულია მათი კვება. რეპტილიები საკვებად ძირითადად სხვა ცხოველებს იყენებენ. გველი ნადირობს მსხვილ ცხოველებზე. მაგალითად: ჩვეულებრივი ანკარა წყალსატევებში იჭერს ბაყაყებს, გველგესლა ჯერ შხამით კლავს მსხვერპლს, შემდეგ კი ყლაპავს.

ქვეწარმავლების სიცოცხლე ძალიან მრავალფეროვანია.

გველების უმრავლესობა შხამიანი არ არის, მათი მხოლოდ მცირე ნაწილია ადამიანისთვის საშიში.
 ქვეწარმავლების შხამი არის უნივერსალური საშუალება და გამოიყენება მედიცინაში.

 

საინტერესო ფაქტები ქვეწარმავლების შესახებ

. პლანეტაზე 9400-ზე მეტი სახეობის ქვეწარმავალია და ისინი ცხოვრობენ ყველა კონტინენტზე, გარდა ანტარქტიდისა (იქ ძალიან ცივა).. მსოფლიოში გველებისუმეტესობა (თითქმის ორი მესამედი) არ არის საძაგელი. მხოლოდ 500 სახეობაა შხამიანი, რომელთაგან მხოლოდ 30-40 სახეობაა ადამიანისთვის საზიანო.  ავსტრალია ერთადერთი კონტინენტია, სადაც გაცილებით უფრო შხამიანი გველები არიან.

. ფაქტია, რომ სულ უფრო მეტი ადამიანი იღუპება ყოველწლიურად ფუტკრებისგან, ვიდრე გველებისგან.